Polskiemu systemowi prawnemu nie jest znana, z amerykańskich filmów, formułka:

Masz prawo milczeć. Wszystko co powiesz może i będzie użyte przeciwko tobie w sądzie. Masz prawo do adwokata. Jeśli cię na niego nie stać, zostanie ci przyznany. Czy rozumiesz swoje prawa?

Niemniej jednak, warto czerpać z obcych wzorców.

Często pierwszą czynnością wobec osoby podejrzewanej o popełnienie czynu zabronionego jest jej rozpytanie. Jest to czynność nieformalna. Przybiera, bądź to formę zwykłej rozmowy bądź rozmowy połączonej ze sporządzeniem dokumentacji urzędowej (zapis w notatniku służbowym, notatka urzędowa, notatka z rozpytania).

Kto jednak sądzi, że rozmowa ta ma charakter neutralny/towarzyski jest w błędzie.

Celem tej rozmowy jest powzięcie informacji o zdarzeniu, jego przebiegu, a także ustalenie ewentualnego sprawcy/sprawców tego zdarzenia – łącznie z wyjednaniem przyznania się do winy. Jest to wygodna forma pozyskiwania informacji od osoby podejrzewanej, albowiem nie dotyczą jej żadne reguły procesowe.

Osoba rozpytywana „czyni to dobrowolnie” – zasadniczo nie mając o tym świadomości.

Tego typu taktyka procesowa/operacyjna jest stosowana niezależnie od wagi rozpatrywanego zdarzenia. Dzieje się tak w momencie zatrzymania osoby podejrzewanej o popełnienie zbrodni zabójstwa, ale również w toku zwykłej kolizji drogowej, czy też zatrzymania nietrzeźwego kierującego.  

Ważne:

Osoba rozpytywana nie ma obowiązku udzielania informacji, a nawet, jak w przypadku osoby, która później uzyska status świadka, może ona w sposób bezkarny złożyć fałszywe oświadczenie (por. np. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie – II Wydział Karny z dnia 17 czerwca 2014 r. sygn. II AKa 119/14).

Co więcej:

W świetle art. 174 KPK notatka urzędowa sporządzona z czynności rozpytania nie może zastąpić dowodu z wyjaśnień oskarżonego, czy z zeznań świadka. W związku z tym nie podlega ona ujawnieniu na rozprawie (art. 393 § 1 zdanie drugie KPK). Na podstawie treści notatki urzędowej nie wolno także dokonywać ustaleń faktycznych sprzecznych z wyjaśnieniami oskarżonego, czy z zeznaniami świadka, gdyż byłoby to zastąpienie tego rodzaju dowodów treścią notatki.

Nie ma natomiast zakazu przesłuchania w charakterze świadka funkcjonariusza policji, który dokonał czynności rozpytania i sporządził z niej notatkę urzędową (por. np. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie – II Wydział Karny z dnia 17 czerwca 2014 r. sygn. II AKa 119/14).

Jak wynika z tezy postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 2007 r., sygn. akt V KK 183/06, (OSNwSK 2007/1/487, Prok. i Pr.-wkł. 2007/7-8/2):

„Dowód z zeznań funkcjonariusza policji przeprowadzony na okoliczność wypowiedzi osoby rozpytywanej nie może zastąpić dowodu z wyjaśnień oskarżonego, czy z zeznań świadka. Na podstawie tego dowodu nie wolno też czynić ustaleń faktycznych sprzecznych z wyjaśnieniami oskarżonego lub z zeznaniami świadka, wobec których dokonano czynności rozpytania, gdyż byłoby to usankcjonowanie nieformalnie przeprowadzonego dowodu z wyjaśnień lub z zeznań, w sytuacji gdy jego przeprowadzenie w formie określonej przez prawo dowodowe (tzw. dowód ścisły) jest bezwzględnie wymagane jako podstawa prawna rozstrzygnięcia w przedmiocie odpowiedzialności karnej.”

Niemniej jednak,

praktyczne znaczenie tego „dowodu” jest ogromne, albowiem pozwala na późniejsze procesowe wykorzystanie informacji uzyskanych od osoby podejrzewanej przeciwko niej. Nie można także wykluczyć sytuacji odwrotnej, lecz zdarza się ona niezmiernie rzadko. Ma on również znaczenie (choć nie powinien) w kontekście oceny materiału dowodowego sprawy.

Morał z tego taki,

Zawsze żądaj kontaktu z adwokatem. Dopóki taki kontakt nie zostanie nawiązany, dopóty skorzystaj z prawa do milczenia.

To prawo Ci przysługuje, a wywodzone jest z zasady: nemo se ipsum accusare tenetur.   

Autor: Adwokat Jarosław Cmok